Newbery Madalyası Nedir? Çocuk Edebiyatı Ödülleri-1

Newbery Madalyası hakkında tek bir cümle söylenecek olsa, büyük ihtimalle dünyanın çocuk kitaplarına verilen ilk ödülü olduğunu söylemek gerekir. 1921 yılında Frederic Melcher adında bir yayıncı, "Çocuk kitapları da vardır, onlar için de bir ödül kurgulamalıyız." demeseydi, belki de Newbery Madalyası hiç var olmayacak ve kendinden sonraki çocuk edebiyatı ödüllerini etkilemeyecekti.

Neyse ki Newbery Madalyası var ve her yıl Amerikan Çocuk Edebiyatına en dikkate değer katkıyı yapan yazarın başına bir talih kuşu gibi konarak tüm dünyayla tanıştırıyor. Talih kuşu dememiz boşuna değil, artık günümüzde Newbery Madalyası alan şanslı kitabın satışları bir anda yirmi katına hatta daha fazlasına çıkabiliyor. Çünkü kardeşi Caldecott ile birlikte, en önemli çocuk edebiyatı ödüllerinden ikisi olarak tüm dünya tarafından takip ediliyorlar.

Newbery, dünya çapındaki ününe rağmen sadece ABD'de İngilizce olarak yayımlanan kitaplara veriliyor. Yazarın ABD vatandaşı olması veya yılın altı ayında ABD'de oturma izni olması şart. Yani başka bir ülkede ve dilde, çok başarılı ve çığır açan işler de yapsanız; bu madalyayı alamıyorsunuz.

Newbery Madalyası vs. Newbery Onur Ödülleri

Newbery Madalyası 1922 yılında dağıtılmaya başlandığından beri, birinci olamayan ama komite tarafından başarılı bulunan kitaplara da Newbery Onur Ödülü veriliyor. Onur Ödülleri için de madalya ile aynı kriterler geçerli. Her yıl birkaç kitap ve dolayısıyla yazar, Newbery Onur Ödülü alıyor.

Komite

Ödül sahiplerini belirleyen komite 15 kişiden oluşuyor ve her yıl değişiyor. Komite üyeleri, Amerikan Kütüphane Derneği'nin üyeleri arasından seçiliyor. Genellikle öğretim görevlileri, kütüphaneciler, öğretmenlerden oluşuyor.

Komite, bütün bir yıl boyunca gelen binlerce başvuru arasında değerlendirme yapıyor. Tabii ki gelen başvuruların tamamını komitedeki herkesin incelemesi çok olası değil. Yine de mümkün olan en fazla sayıda kitabı değerlendirmeye çalışıyorlar. Bir yandan asıl işlerini yapmaya devam eden komite üyeleri için epey büyük bir iş yükü oluşturduğundan, bir yıllık izin alıp sene boyunca sadece kitap inceleyenler oluyormuş aralarında.

Kazananlar her yıl, bir önceki yıl yayımlanan kitaplar arasından seçiliyor. Yani 2022 Newbery Madalyası, 2021 yılında yayımlanmış bir kitaba verilecek.

Kriterler

Komite üyeleri, kitapları seçerken şu kriterlere göre değerlendirme yapıyor:

• Temanın veya kavramın nasıl yorumlandığı

• Bilginin nasıl aktarıldığı (doğruluk, işleniş ve açıklık yönünden)

• Kurgunun nasıl inşa edildiği

• Karakterlerin nasıl oluşturulduğu

• Metindeki mekânların (setting) nasıl kurgulandığı

• Hedef çocuk kitlesine uygunluğu

Bu kriterlerin hepsinin ödüllü kitapta mükemmel bir şekilde uygulanmış olmasına gerek yok. Bunlardan birkaçını başarılı bir şekilde yansıtan kitaplar da ödül alabiliyor. Ama tabii ki diğer kriterleri de asgari düzeyde karşılıyor olması lazım.

Çizimler de Sevdaya Dâhil mi?

Newbery komitesi, her ne kadar çocuk kitaplarındaki çizimleri kitabın önemli bir bileşeni olarak görse de, değerlendirmelerini birincil olarak metin üstünden yapıyor. Dolayısıyla çizimleri veya tasarımı görece başarısız olan bir kitap, metni sayesinde ödüle layık görülebiliyor. Çocuk kitaplarındaki çizimleri ve illüstratörleri ödüllendirme görevi ise aynı kurumun dağıttığı Caldecott Madalyası'nın görevi.

Madalya Baskısı

Newbery ödülü alan kitaplar, kapakta madalyanın baskısını kullanma hakkına da sahip oluyor. Ödüllü kitap, sarı madalyayı gururla üstünde taşıyor bir nevi. Newbery Onur Ödülü sahiplerine de bronz bir madalya takdim ediliyor ve bu madalya da aynı şekilde kitapların kapaklarında yer alıyor.

Son Newbery Kazananları

2021 Newbery Madalyası Random House Books tarafından yayımlanan When You Trap a Tiger isimli kitaba gitti. Ana karakterin hayali bir kaplanla olan ilişkisinden yola çıkan kitap, ABD'de 8-12 yaş arası çocuklara yönelik olarak Middle Grade grubunda yayımlandı.

Çokça övgüye layık görüldü ama seveni kadar sevmeyeni de var. Özellikle, işlenen lezbiyen ilişki dolayısıyla kitabın yer aldığı yoruma açık platformların tamamında ebeveynlerin serzenişlerini görebilirsiniz.

Kitabın konusu ise şöyle: Lily, ailesiyle birlikte hasta olan büyükannesinin yanına taşınır. Bir gün, ninesinin anlattığı Kore masallarında geçen sihirli bir kaplan çıkagelir. Nine, zamanında kaplanlardan önemli bir şey çalmıştır ve artık bu borcun ödenme zamanı gelmiştir. Kaplanlar ve Lily bir anlaşma yaparlar. Onlar büyükannenin sağlığını geri verecek, Lily ise kaplanlara ait olan şeyi teslim edecektir. Ama işler, Lily'nin düşündüğü gibi gitmeyecektir.